त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल पेरिमिटिरभित्र बुधबार बिहान जहाज दुर्घटना भएपछि तत्काल उद्धारमा ढिलासुस्ती गरिएको छ। नागरिक उड्डयन प्राधिकरणका अनुसार बिहान ११ः११ बजे जहाज दुर्घटनामा परेको हो। सिसिटिभी फुटेजमा पनि जहाज दुर्घटना भएको देख्न सकिन्छ। प्रहरीले विमान दुर्घटनामा परेको डेढ मिनेटमै थाहा पाएको थियो। प्रहरीले तुरुन्तै सञ्चार सेटमार्फत नागरिक उड्डयन प्राधिकरणसहित सबै निकायलाई दुर्घटनाको खबर गरिसकेको अवस्थामा विमानस्थल परिसरमा रहेकै दमकल भने समयमा परिचालन हुन सकेन।

विमान दुर्घटना भएको १५ मिनेटसम्म पनि उक्त दमकल दुर्घटनास्थलमा पुग्न सकेन। दुर्घटनास्थलमा दमकल कताबाट लैजाने भन्ने छलफल गर्दागर्दै ढिला भयो। दुर्घटनाको कारण छानबिन समितिले खोज्ला। तर दुर्घटनास्थलमा समयमै दमल नपुग्नुमा विमानस्थल प्रशासन र प्राधिकरणको गम्भीर लापरबाही देखिएको छ।

आइकाओको अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डअनुसार विमानस्थलको पेरिमिटरभित्र विमान दुर्घटना भए कम्तीमा दुई मिनेटभित्र दमकल पुगिसक्नुपर्छ। तर बुधबार १५ मिनेटसम्म पनि दुर्घटनास्थलमा दमकल पुगेन। करिब–करिब जहाज जलिसकेपछि दमकल पुगेको थियो।

यसमा नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणको नियमन र व्यवस्थापन पक्षको कमजोरी प्रष्ट देखिएको छ। ‘सेफ्टी रेगुलेसन’मा प्राधिकरण चुकेको छ । दमकल पुगेपछि पनि आगो निभाउन कम्तीमा २५ मिनेट लागेको थियो । आगो नियन्त्रणमा आउँदा करिब–करिब ११ः५५ भएको थियो।

तर विमानस्थल प्रशासनले ११ः४० बजे नै नियन्त्रणमा आएको भनेर प्रचार गर्‍यो। दुर्घटना भएको पाँच मिनेटमै नेपाली सेनाको बम डिस्पोजल टोलीका प्रमुख सेनानी ( कर्णेल) रामज्योति बोहोरा परिचालित भएका थिए। उनकै टोलीले पाइलट मनिष शाक्यलाई उद्धार गरेको हो। शाक्यको उद्धार गरेर अस्पताल पुर्‍याउँदासम्म दुर्घटनास्थलमा दमकल पुगेको थिएन।

उनको उद्धार ११ः३० बजे भएको थियो। शाक्यसँगै अन्य तीनजनालाई पनि सोही समयमा उद्धार गरी त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा पठाइएको थियो। त्यस बेलासम्म विमानस्थलमा रहेका दमकल घट्नास्थलमा नपुग्नुले गम्भीर लापारवाही भएको पुष्टि हुन्छ।

गत जेठ २८ गते त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा विमान दुर्घटना भए कसरी उद्धार गर्ने भन्ने अभ्यास गरिएको थियो। विमानस्थलमा आपत्कालीन अवस्थामा सम्बन्धित निकायले प्रभावकारी रूपमा उद्धारको काम गर्न सक्छन् कि सक्दैनन् भन्ने जाँच गर्न एयरपोर्ट इमरजेन्सी प्लानअनुसार यस्तो अभ्यास गरिएको हो। तर बुधबार सबै प्रक्रियामा प्राधिकरण प्रशासन चुकेको देखियो। यसैबीच सरकारले विमान दुर्घटनाको शोकमा बिहीबार राष्ट्रिय झण्डा झुकाउने निर्णय गरेको छ।

१ माघ ०७९ पछि नेपालमा मानवीय क्षति हुने गरी जहाज दुर्घटना भएको भने बुधबार नै पहिलो हो । १ माघ ०७९ मा यती एयरलाइन्सको एटिआर ७२ जहाज पोखरामा दुर्घटना हुँदा चालक दलका सदस्यसहित ७२ जनाको मृत्यु भएको थियो । आन्तरिक उडानमा अहिलेसम्मकै ठूलो क्षति भएको पनि यही दुर्घटनामा हो । बुधबार सौर्य एयरलाइन्सको दुर्घटनामा भने १८ जनाको मृत्यु भएको छ ।

५ नोभेम्बर १९६० मा नेपाल वायुसेवा निगमको जहाज भैरहवामा दुर्घटना हुँदा चारजनाको मृत्यु भयो । त्यसपछि सन् १९८४ सम्म निगमका जहाज ६ पटक निरन्तर दुर्घटनामा परे । १२ जुलाई १९६९ मा निगमको जहाज हेटौँडानजिकै दुर्घटना हुँदा ३५ यात्रुले ज्यान गुमाएका थिए । नेपालमा निगम, नेकोन एयर, एयर काष्ठमण्डप र मकालु एयरका सिंगल इन्जिनका सात जहाज दुर्घटनामा परे, जहाँ २५ यात्रुको मृत्यु भयो भने १८ जना घाइते भए । सिंगल इन्जिन जहाज दुर्गम भेगमा कार्गाे र चार्टर्ड उडान गर्दा दुर्घटनामा परेका थिए । १६ मे २०१८ मा मकालु एयरको जहाज सिमकोटमा दुर्घटनामा परेपछि नेपालमा सिंगल इन्जिन जहाज उडानमा रोक लगाइएको थियो ।

नेपालमा हवाई दुर्घटनाको इतिहास साढे सात दशक पुरानो छ । तर, यात्रुको ज्यान नै जाने गरी भने पहिलोपटक ७० वर्षअघि (३० अगस्ट १९५५ मा) कालिंगा एयरको जहाज सिमरामा दुर्घटना भएको थियो । जसमा दुईको मृत्यु र एक घाइते भएका थिए । जहाज अवतरणको क्रममा रन–वेबाट चिप्लिने, टायर पड्किने, इन्जिन फेल हुने, आगो निस्कने, ल्यान्डिङ गियर अड्किनेजस्ता साना–ठूला दुर्घटना धेरैपटक भएका छन् । यस्ता केही दुर्घटनामा यात्रु सामान्य घाइते भए पनि मानवीय क्षति हुनबाट भने जोगिएको छ ।

त्रिभुवन विमानस्थलपरिसरमै पाँच ठूला दुर्घटना
आधुनिक उपकरणले सुसज्जित देशकै सबैभन्दा सुविधासम्पन्न र सर्वाधिक सुरक्षित मानिएको त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलपरिसरमै पाँच ठूला दुर्घटना भएका छन् । यीमध्ये एउटा दुर्घटना मात्रै मानवीय क्षति हुनबाट जोगिएको थियो । त्रिभुवन विमानस्थलमा पहिलो ठूलो दुर्घटना १४ जनवरी १९९५ मा भएको थियो । त्यसवेला तत्कालीन शाही नेपाल वायुसेवा निगमको जहाज दुर्घटना हुँदा दुईजनाको ज्यान गएको थियो भने २३ घाइते भएका थिए । त्यस्तै, २१ अप्रिल २००४ मा बुद्ध एयरको जहाज दुर्घटनामा एकको मृत्यु भएको थियो ।

४ मार्च २०१५ मा टर्किस एयरको वाइडबडी अवतरणका क्रममा रनवेभन्दा बाहिर जाँदा दुर्घटनामा पर्‍यो । विमानमा सवार २३५ यात्रु घाइते भएका थिए । उक्त दुर्घटनामा मानवीय क्षति भने हुन पाएन । जहाज धावनमार्गमा अड्किँदा चार दिनसम्म विमानस्थल बन्द भएको थियो । त्यस्तै, मार्च २०१८ मा बंगलादेशबाट आएको युएस–बाङ्ला एयरलाइन्सको जहाज पनि अवतरणका क्रममा दुर्घटनामा परेको थियो । उक्त दुर्घटनामा चालक दलसहित ७१ यात्रुमध्ये ५१ जनाको ज्यान गएको थियो । पछिल्लोपटक मानवीय क्षति हुने गरी बुधबार (९ साउन ०८१) सौर्य एयरको जहाज दुर्घटनामा परेको छ ।