विराटचोकः सोलुखुम्बुको विकट भूभाग समेटिएको पालिका हो महाकुलुङ गाउँपालिका । ५ वटा वडामा समेटिएको महाकुलुङको वडा नम्बर ४ की अध्यक्ष हुन् सरस्वती राई (कुलुङ) । सोलुखुम्बु जिल्लाकै एक्ली महिला वडाध्यक्ष कुलुङ स्थानीय गुँदेल माविमा अध्यापन गर्दागर्दै शिक्षित व्यक्ति राजनीतिमा लागेर राजनीतिको विकृति हटाउने अठोटमा लागिन् । उनी ईपीएममा स्नातकोत्तर गरेकी जनप्रतिनिधि पनि हुन् ।

‘पहिले शिक्षकहरुलाई कारवाही गर्नुपर्याे भने महाकुलुङमा सरुवा गर्ने चलन थियो’, गाउँपालिका अध्यक्ष सूर्यबहादुर कुलुङ भन्छन्, ‘यो दृष्टान्तले पनि महाकुलुङ कति विकट भूगोल लिएर बसेको छ भन्ने प्रष्ट हुन्छ ।’ अध्यक्ष कुलुङका अनुसार महाकुलुङमा ६४८ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको पालिकामा सडकको ट्रयाक मात्रै खोलिएको छ । जहाँ मुस्किलले टाटा सुमोलगायतका साधन चल्छन् । जिल्ला सदरमुकाम सल्लेरीबाट महाकुलुङको गुँदेल पुगेको भाडा र संघीय राजधानी काठमाडौंको सवारी भाडा झण्डै बराबर छ ।

कुलुङ जातिको उद्गमस्थल मानिने महाकुलुङको ३ वटा जिल्लासँग सिमाना जोडिएको छ । सो पालिकाको सिमाना पूर्वमा संखुवासभासँग तथा दक्षिणमा खोटाङ र भोजपुरसँग जोडिएको छ । तर, सडक सञ्जालमार्फत् भने ती जिल्लासँग सम्बन्ध नजोडिएकाले छिमेकी जिल्लाका पालिकासँग गहिरो सम्बन्ध भने जोडिन सकेको छैन ।

सोही विकट पालिकाको वडा नम्बर ४ को वडाध्यक्षमा निर्वाचित ३६ वर्षीया सरस्वती २ छोरा र श्रीमानका साथमा रहँदै आएकी छिन् । काखको छोरो २ वर्षको मात्रै भएकाले उनी साथैमा लिएर हिँड्छिन् । जसले गर्दा कहिलेकाहीँ कार्यसम्पादनमा अप्ठ्यारो अवस्था पनि आउँछ ।

किसान परिवारकी कान्छी छोरी उनी स्कुलमा पढ्दैदेखि राजनीतिमा लागेकी थिइन् । अखिल नेपाल महिला संघको कार्यालय सचिव र पछि जिल्ला अध्यक्ष हुँदै राजनीतिमा अघि बढेकी उनी हाल नेकपा एमालेको जिल्ला कमिटी सचिवालय सदस्यका साथै महाकुलुङ गाउँपालिका इन्चार्जको रुपमा पार्टीमा समय दिइरहेकी छिन् ।

काम क्षमताले गर्ने भएको हुनाले महिला र पुरुष अर्थात् लिङ्गको आधारमा फरक नपार्ने सोच राख्ने सरस्वती भौगोलिक विकटता र सीमित बजेटका कारण वडावासीले चाहेअनुसारका काम गर्न नसकिएको स्वीकार्छिन् । अप्ठ्यारालाई पार गर्दै अघि बढिरहँदा आफू सफल भएको ठानेकी उनी सुनाउँछिन् ।

सानो बच्चा भएको र ऊ बिरामी हुँदा जनताको काम गर्न समस्या पर्ने गरे पनि त्यसैको बहाना बनाएर वडावासीको समस्यामा समाधान दिन नसकेको अवस्था भने नभएको उनले सुनाइन् । कतिपय घरायसी झगडामा राति नै वडावासीको घरसम्म पुगेको अनुभव पनि उनले सुनाइन् ।

‘रातको १ बजे पनि फोन आउँछ वडावासीलाई समस्या पर्दा,’ निदाएको कान्छो छोरालाई काखमा बोकेकी उनले भनिन्, ‘कहिलेकाहीँ श्रीमान्श्रीमतीबीच झगडा पर्दा राति नै बोलाउनुहुन्छ र राति नै बोलाएको ठाउँमा पुग्नु पनि पर्छ ।’

वडाबासीको आमभेलाबाट आएका योजनाको प्राथमिकताका आधारमा बजेट विनियोजन हुने गरेको सुनाउँदै उनले सडक, गोरेटो, भवन निर्माण लगायतमा बढी योजना माग हुने गरेको उल्लेख गरिन् ।

चालु आर्थिक वर्षमा महिला उद्यमशीलताका लागि ८ लाख ५० हजार रुपैयाँ बजेट छुट्याइएको र त्यसबाट होजियारी तालिम सञ्चालन गर्ने उद्देश्य राखेको उनले सुनाइन् । तालीम लिएर उनीहरुले महिनाको ५ हजारमात्रै कमाए भने पनि आर्थिक विकासमा सहयोग पुग्ने उनको अनुमान छ ।

कुलुङ फुर्काका साथै कुलुङ जातिका अन्य सांस्कृतिक पहिचानलाई सबैतिर कसरी पुर्याउने भनेर अहिले हामी छलफल भइरहेको उनले सुनाइन् ।

जनप्रतिनिधि हुनुभन्दा अगाडि युनिसेफसँग जोडिएर पारालिगल कार्यक्रममा डिस्ट्रिक रिसोर्स पर्सनको रुपमा काम गरेकी उनले मात्रै होइन गाउँपालिकाका कुनै पनि जनप्रतिनिधिले सवारी साधनको सुविधा लिएका छैनन् ।

आलु, तरकारी, कोदो, स्कुस, किबी आदि मुख्य उत्पादन हुने महाकुलुङका उत्पादनको बजारीकरणको लागि पनि सडक सञ्जाल मुख्य माध्यम रहेको हुनाले सडकको स्तरोन्नतिमा गाउँपालिका लागेको उनले बताइन् ।

महाकुलुङलाई संखुवासभाको सिलिचोङ र भोजपुरको साल्पा सिलिचो हुँदै पूर्वी तराईसँग जोड्न सकेमा महाकुलुङको उत्पादन पूर्वी तराईसम्म पुग्ने र स्थानीयको आय आर्जन हुने सोलुखुम्बुबाट निर्वाचित सांसद तथा प्रदेश नम्बर १ का सामाजिक विकास मन्त्री बुद्धिकुमार राजभण्डारी बताउँछन् ।