विराटचोकः जैविक विविधताको संरक्षण गर्न सहयोग पुगोस् भनेर हाइड्रोपावरले खोलाको सबै पानी प्रयोग गर्न नपाउने कानुनी व्यवस्था छ । तर, हाइड्रोपावरहरुले भने सकेसम्म धेरै पानी प्रयोग गर्ने गरेका छन् ।

सोलुखुम्बुको सोलु खोला यस्तो खोला हो जुन खोलाबाट आधा दर्जनभन्दा बढी हाइड्रोपावर सञ्चालन हुँदैछन् । कुनै हाइड्रोपावर निर्माण सम्पन्न भएर विद्युत उत्पादन भइसकेको छ भने कुनै हाइड्रोपावर निर्माणाधीन अवस्थामा छन् । यीमध्ये अधिकांश हाइड्रोपावरले १० प्रतिशत पानी खोलामै छाडेर बाँकी पानीमात्रै प्रयोग गर्न पाइने नियम उल्लङ्घन गर्ने गरेका छन् ।

२३ दशमलव ५ मेगावाटको अपर सोलु हाइड्रोपावरले सोलु खोलाको सबै पानी पावरहाउसमा लगेको छ । खोलामा १० प्रतिशतको त कुरै छोडौँ १ प्रतिशत पनि पानी छोडेको छैन । साल्चा हाइड्रोपावरले प्रयोग गरेको पानी खोलामा मिसिनासाथ अपर सोलुको इन्टेकमा नहरमार्फत् सोलु खोलाको सबै पानी जान्छ । त्यसपछि पाइपलाइनमार्फत् पावरहाउससम्म पानी पुर्याइएको छ । पाइपलाइन शुरु हुनुभन्दा अगाडि कुलो (नहर)मार्फत् पानी लाने क्रममा चुहिएर गएको पानी मात्रै सोलु खोलमा बगेको छ । जुन अपर सोलु हाइड्रोपावरले प्रयोग गरेको पानीको १ प्रतिशतमात्रै देखिन्छ । बर्खायाममा मात्रै त्यहाँ खोलामा पानी बगेको देखिने र हिउँदयाममा खहरेको रुपमा देखिने स्थानीय बताउँछन् ।

खोलामा पानी नछोडेर खहरे बनाएछि खोलाको पानी उपभोग गर्ने स्थानीयवासी, स्थल जीवजन्तु र जलचर प्राणीलाई असर गरेको हुन्छ । तर, खोलाको पानी प्रयोग गरेर खोलामा छाड्ने स्थानको बीचमा बस्ती वा खेतीयोग्य जग्गा छैन भने हाइड्रोपावरले चलख्याइँपूर्वक सबै पानी प्रयोग गर्ने गरेको देखिन्छ । अपर सोलु खोला हाइड्रोपावरले सोही चलख्याइँ गरेको स्पष्ट हुन्छ ।

रन अफ रिभरमा आधारित जलविद्युत आयोजना सञ्चालन गर्दै आएको सो आयोजनाबाट कम्पनीले २०७० चैत ४ गते देखि व्यावसायिक विद्युत उत्पादन गर्दै आइरहेको छ । आयोजनाको कुल लागत ५ अर्ब रुपैयाँ रहेको छ भने प्रति मेगावाट लागत २१ करोड २७ लाख रुपैयाँ रहेको छ । सो आयोजनाको साधारण लगानी फिर्ता हुने अवधि ७ दशमलव ८६ वर्ष र डिस्काउन्टेटतर्फ लगानी फिर्ता हुने अवधि १६ दशमलव ९६ वर्ष रहेको छ ।

सोलु खोलामा सञ्चालित ५ देखि ८६ मेगावाटसम्मका आयोजनाहरू अधिकांशले खोलामा १० प्रतिशत पानी छोड्नुपर्ने नियमको पालना गरेका छैनन् । सो नियम पालना गर्न लगाउनेतर्फ सरोकारवालाले चासो पनि दिएका छैनन् । यद्यपि बेलाबेलामा अनुगमन भने हुने गरेको सरोकारवाला बताउँछन् ।

सोलुखुम्बुका प्रमुख जिल्ला अधिकारीले जिल्लामा आएपछि शुरुमा हाइड्रोपावरको अनुगमन गर्ने गरेका छन् । हाल कार्यरत प्रमुख जिल्ला अधिकारी वसन्त भट्टराई पनि आफूले जिल्लामा पहिलो अनुगमन हाइड्रोपावरको नै गरेको बताउँछन् । तर, अनुगमनको क्रममा अनियमितता नपाइएको उनले सुनाए ।

‘अहिले त्यस्तो गुनासो सुनिएको छैन’, प्रमुख जिल्ला अधिकारी भट्टराईले भने, ‘म जिल्लामा आउनासाथ विभिन्न निकायसँग समन्वय गरेर अनुगमन गर्न जाँदा भने खोलामा पानी छाडेको पाएका छौँ ।’