आज फागुन २५ गते ११० औँ अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस मनाइँदैछ । यस पटकको नारा ‘म समानताको उत्पादक हुँ, महिलाको अधिकार अनुभूति गर्दैछु’ भन्ने रहेको छ । नारी दिवसको अवसर पारी निष्पक्ष खबरले फागुन २५ गतेसम्म हरेक दिन विभिन्न क्षेत्रमा सङ्घर्षशील सुन्दरहरैंचाका केही नारीको अनुभव र सङ्घर्षको कथा पाठकसामु पस्कन लागेको छ । त्यसै क्रममा ३० वर्षदेखि एउटै स्कुलमा प्रधानाध्यापक भएर सामुदायिक विद्यालयलाई अघि बढाइरहेकी सुन्दरहरैंचा–४ की मीना चौधरीको अनुभवलाई यहाँ समेटिएको छ ।

आफ्ना बुबा मनिलाल चौधरीले शिक्षाको महत्व बुझेका हुनाले छोरा र छोरीमा विभेद नगरी शिक्षाको प्रबन्ध मिलाए । अहिले आफू यो अवस्थामा आइपुग्नुमा आफ्ना किसान बाबुको विभेदरहित शिक्षाको देन ठान्छिन् उनी ।

सुन्दरहरैंचा– ४ मा रहेको आदर्श आधारभूत विद्यालयमा २०४६ साल बैशाख १ गतेदेखि प्रधानाध्यापकको रूपमा कार्यरत चौधरी हालसम्म सोही विद्यालयमा सोही पदमा कार्यरत छिन् । १६ वर्षमा विवाह गरेकी उनले २२ वर्षको उमेरमा प्रधानाध्यापकको जिम्मेवारी सम्हालेकी थिइन् । सो विद्यालयमा प्रधानाध्यापकको जिम्मेवारी सम्हाल्नुअघि साजीलाल माविमा उनले निजी स्रोतमा २ वर्ष अध्यापन गरेकी थिइन् ।

स्थापनाकालमा ४०÷४५ जना विद्यार्थी रहेको सो विद्यालयमा २०५० सालपछि एउटै कक्षामा १ सय जनाभन्दा बढी विद्यार्थी भर्ना भएको रेकर्ड पनि उनीसँग छ । अहिले भने विद्यार्थी सङ्ख्या घट्दो क्रममा रहेको र ८३ जना विद्यार्थी अध्ययनरत रहेको उनले बताइन् । वडैपिच्छे विद्यालय खुल्नुका साथै बोर्डिङमा विद्यार्थी पढाउने बढ्दो प्रचलनले विद्यार्थी सङ्ख्या घटेको उनको भनाइ छ । सीमान्तकृत समुदायका विद्यार्थी पढ्ने विद्यालय भएको र अभिभावकको कमजोर आर्थिक अवस्थाका कारण विद्यार्थीले पनि अभिभावकलाई काम सघाउने हुनाले विद्यार्थी सङ्ख्या कम रहेको उनको अनुभव छ ।

मासिक ९ सय रुपैयाँ तलब पाउने गरी नियुक्ति लिएकी उनले शुरुका दिनमा शैक्षिक व्यवस्थापन गर्न गाह्रो भएको सुनाइन् । अहिले उनको विद्यालयमा शिक्षक र कर्मचारी गरेर ६ जना कार्यरत छन् । विद्यालय स्थापना हुँदा उनीमात्रै शिक्षकको रूपमा रहेकी हुनाले शैक्षिक तथा प्रशासनिक दुवै काम गर्नुपर्दा अप्ठ्यारो अवस्था आएको उनले स्मरण गरिन् । अर्काे वर्षदेखि तत्कालीन दुलारी गाविसले निजी स्रोतमा १ जना शिक्षक मासिक २ सय रुपैयाँ तलब पाउने गरी नियुक्त भएपछि काम गर्न सहज भएको अनुभव गर्न पाइन् ।

उनले अध्यापन गराउने विद्यालयमा सीमान्तकृत र न्यून आर्थिक अवस्था भएको परिवारका सन्तान पढ्ने हुनाले तल्लो कक्षामा विद्यार्थीको सङ्ख्या राम्रो भए पनि माथिल्लो कक्षामा विद्यार्थी न्यून हुँदै जाने गरेका छन् । ‘४÷५ कक्षामा पढ्ने विद्यार्थीलाई अभिभावकले नै विद्यालय पठाउँदैनन्’, उनले भनिन्, ‘उनीहरूलाई आफूसँगै मजुदरीको लागि लैजाने गर्छन् ।’ आफूहरूले बारम्बार त्यसो नगर्न अनुरोध गरे पनि पूर्ण रूपमा बन्द गर्न नसकेको उनले सुनाइन् ।

विद्यालय स्थापनाताका धेरै सङ्घर्ष गर्नुपरेको अनुभव उनीसँग छ । गाउँलेसँग, बाँस, पराल, काठपात मागेको तथा बाँस र पराल आफैँले ओसारेको सम्झँदा अहिले अचम्म लाग्ने गरेको शनिबार दिउँसो उनले सुनाइन् । दुलारी गाविसका उपाध्यक्ष नन्दकुमार चौधरीको पनि ठूलो सहयोग पाएको उनले स्मरण गरिन् ।

आफूले सो विद्यालयमा पढाएका विद्यार्थीमध्ये सञ्जय साहले स्नातकोत्तर तहमा गोल्ड मेडल पाएको क्षण सम्झँदा ज्यादै खुशी लाग्ने उनले सुनाइन् । त्यस्तै, उनले पढाएका विद्यार्थी शङ्कर साहु, चन्द्रबहादुर दाहाललगायतका विद्यार्थी सरकारी सेवामा कार्यरत रहेका छन् ।

स्थानीय सरकारले खाजाको पैसा दिन छाडेपछि विद्यार्थीको सङ्ख्या अझै घटेको उनको भनाइ छ । ‘सीमान्तकृत समुदायका विद्यार्थी पढ्ने सामुदायिक विद्यालयमा आउने खाजबापतको रकम काटिएको छ,’ उनले भनिन्, ‘जसले गर्दा विद्यार्थीको उपस्थिति अझै घटेको छ । हामीले स्थानीय सरकारका प्रमुखलाई यसबारेमा पटकपटक जानकारी पनि गरायौँ । तर माथिबाटै बजेट आएको छैन भनेर उहाँले जवाफ दिनुभयो । दिवा खाजाबापतको रकम काटिएपछि विद्यार्थीको सङ्ख्या घटेको हुनाले सीमान्तकृत समुदायका विद्यार्थी अध्ययन गर्ने विद्यालयले पाएको सो सुविधालाई कटौती नगर्ने हो भने विद्यार्थीको सङ्ख्या बढाउन सहयोग पुग्ने छ ।’