विराटचोकः  ऐतिहासिक, धार्मिक तथा पुरातात्विक महत्वका कतिपय क्षेत्र वर्षौंदेखि ओझेलमा परेका मात्रै छैनन् कतिपयको अस्तित्व नै सङ्कटमा परेको छ । यस्तै क्षेत्रमध्येको एउटा क्षेत्र हो मोरङको सुन्दरहरैंचा नगरपालिका वडा नम्बर १ मा रहेको किच्चकगढी क्षेत्र ।

ऐतिहासिक महत्व बोकेको यो क्षेत्र अतिक्रमणको चपेटामा पनि परेको छ । करीब २ बिघा १४ कठ्ठा क्षेत्रफल रहेको किच्चकगढीको ९ धुरभन्दा बढी जग्गा अतिक्रमण भएको संरक्षण समितिको भनाइ छ । वरीपरी गहिरो खेत तथा बीचमा रहेको अण्डाकार डाँडामा बुट्यानले भरिएको छ । सोही डाँडो नै किच्चकगढी क्षेत्र हो ।

यस क्षेत्रको बारेमा यहाँका मानिसमा अनेकौं किंवदन्ती पाइन्छ । ऐतिहासिक क्षेत्र भए पनि स्थानीय सरकार र स्थानीयवासीले यसको संरक्षणमा पहल गरेको पाइँदैन । चुनावमा जित्नासाथ यस क्षेत्रको विकास गर्ने भनी आश्वासन दिनेबाहेक वडाध्यक्षले अन्य काम नगरेको स्थानीयको गुनासो छ ।

किच्चकगढको संरक्षणको लागि स्थानीयले समिति गठन गरेका छन् । किच्चकगढ ग्रामथान समितिका सचिव धामनारायण विश्वासका अनुसार भजनलाल खवास र उनका काका रेशमलाल खवासले यो क्षेत्रको संरक्षण गरेको बताउँछन् ।

 

‘विराट राजाको राजधानी विराटनगरमा थियो । विराट राजाको सालो किच्चक यस क्षेत्रमा आएर बसोबास गरेको थियो । यहाँ उसले क्याम्प बनाएको थियो,’ किच्चकगढीको बारेमा प्रचलित किंवदन्ती भन्ने क्रममा विश्वासले भने, ‘यहाँ धेरै बहुमुल्य वस्तु खनिज राखेको थियो । सो खनिजको रेखदेख गर्न किच्चक आएको थियो ।’

उनका अनुसार पश्चिमतर्फ खदम खोला र पूर्वबाट लोहन्द्रा खोलाले सो गढीको जमिन काटेर खनिज लिन खोजे । डराएको किच्चकले खनिज जोगाउन चर्तिकाला देखाउन थाल्यो । खनिज जोगाउन मरेका गाईवस्तुको, हाड, छाला खोलामा फ्याँक्ने र फोहोरी प्रवृत्ति देखाएर खोलाको कटान रोक्ने काम उसले गर्न थाल्यो ।

विश्वासका अनुसार ५०÷६० वर्षअघिसम्म यहाँ नर्कट घारी थियो । सर्पहरूको बासस्थान थियो । घना जङ्गल थियो । जडिबुटीको खानी थियो । ‘सानोमा म गोठालासँग यहाँ आउँथे । गोठालाले धेरै कुरा बताएका थिए’, जनता माविको विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्षसमेत रहेका विश्वासले भने, ‘यो ऐतिहासिक ठाउँ हो । तर यसको उचित संरक्षण हुन सकेको छैन । वडाध्यक्षमा निर्वाचित हुनासाथ विनोद बस्नेतले यहाँ ५० फिट अग्लो शिवको मूर्ति बनाउँछु भन्नुभएको थियो तर हालसम्म त्यसतर्फ केही काम गर्न आउनुभएको छैन ।’

४०÷५० वर्ष पहिले आफूले सुनेको घटना पनि विश्वासले सुनाए । उनका अनुसार टण्टलापुर घाममा अदृश्य शक्तिले सिक्काहरू सुकाएको पाइन्थ्यो । कतिपय मानिस त्यो सिक्का देखेर लोभिन्थे । त्यो सिक्का चलाउन वैदिक नियम तथा तन्त्रमन्त्र हुन्थ्यो र त्यो पालना गरेपछि चल्तीमा आउँथ्यो भन्ने त्यसबेला सुनेको उनले स्मरण गरे । त्यो पैसाको लोभमा परेका कतिपय मानिस बहुलाए र कतिपय मरे भनी बुढापाकाले भनेका थिए ।

समितिका अध्यक्ष ओमप्रकाश खवासका अनुसार यहाँको थानमा धेरै पहिले बोट धँगेरोको रुख थियो । त्यो रुखमा ५÷६ ओटा घण्ट थिए । ती चोरी भए । ती घण्ट चोरी नभएको भए यसको ऐतिहासिकता थाहा हुन्थ्यो । उनका अनुसार यहाँका स्थानीय राजवंशीले सो घण्ट थानमा चढाएका थिए ।

यहाँ माटोका हात्ती घोडा स्थापना गरेर मुख्य पुजारी अर्थात् राजधामीले पूजा गर्ने परम्परा छ । हरेक वर्षको बैशाख १४ गते यहाँ मेला लाग्ने गर्दछ । हनुमानको मूर्ति पनि यहाँ छ । मुख्य पुजारी (धामी) बलिराम धामीले यहाँ पूजा गर्ने गर्छन् । बाबुको मृत्युपछि उनी त्यहाँको पुजारी भएका हुन् । अध्यक्ष खवासका अनुसार मूल धामीको मृत्युपछि उनकै छोरा मूल धामी बन्ने परम्परा छ ।

किच्चकगढ क्षेत्र अहिले पिननिक खान स्थानीय जाने गरेका छन् । प्रचारप्रसारको अभावमा टाढाटाढाका मानिस पिकनिक खान नआएको उनले बताए । पिकनिक खान आउनेको लागि समितिले निःशुल्क स्थान दिने गरेको छ । सो ठाउँको आसपासमा कुनै नयाँ घर निर्माण गर्दा स्थानीयले निर्माण सामग्री सो स्थानमा चढाउने गरेका छन् ।

स्थानीयले इँटा, ढुङ्गा, जस्तापाता आदि चढाउने गर्दछन् । त्यहाँ मुख्य थान रहेको भवनको जस्तापाता भने गत फागुन २२ गते आएको हुरीले उडाएको छ ।

माटोका हात्ती, घोडा आदि स्थापना गरेर मुख्य पुजारी अर्थात् राजधामीले पूजा गर्ने गरेका छन् । परम्परागत रूपमा पूजाआरधना हुने सो थानमा हनुमानजीको मन्दिरसँगै रहेको भकारी छेउमा बुढासुब्बाको मन्दिर पनि छ । त्यहाँ पनि पूजा हुने गर्दछ ।

ग्रामथान स्थललाई घेराबारा गर्न सके र व्यवस्थित बनाउन सके पर्यटक भित्र्याउन सकिने स्थानीयको भनाइ छ । पछिल्लो समयमा स्थानीयले यहाँ वृक्षरोपण गरेका छन् ।

पूर्वपश्चिम राजमार्गबाट करीब ५ किलोमिटर दक्षिणमा यो क्षेत्र रहेको छ । सुन्दरहरैंचा नगरपालिकाको वडा नम्बर १ पचामबाट लगभग ७ सय मिटर कच्ची बाटो हुँदै पूर्व लागेपछि किच्चकगढी पुगिन्छ ।