अहिले सबैको मनमा यही प्रश्न छ कि, हामीलाई कोरोना संक्रमण भएनभएको कसरी थाहा पाउने ? कोरोना संक्रमण भए नभएको पत्ता लगाउन आहिले हामीसँग २ ओटा परीक्षण उपलब्ध छ, पीसीआर र आरडीटी प्रविधि । पीसीआर भनेको  Polymerase Chain Reaction or Molecular test  हो । त्यस्तै, आरडीटी भनेको Rapid Diagnostic test हो । यसलाई Serological test   पनि भनिन्छ ।

यी २ प्रकारको परीक्षण विधि के हो र यसले कसरी काम गर्छ भन्ने अहिले सबैको मनमा प्रश्न उब्जिएको छ । अहिले कोरोनाले विश्वव्यापी महामारीको रुप लिइरहेको अवस्थामा सबैको परीक्षण गर्न असम्भवजस्तै हुन्छ । त्यसैले नेपाल सरकार र स्वास्थ्य मन्त्रालयले सबैको परीक्षण गरिरहेको छैन । परीक्षणमा पोजेटिभ आयो भने त्यसको अर्थ के हुन्छ र नेगेटिभ आयो भने के हुन्छ भन्ने बारेमा यी २ परीक्षण विधिबारे बुझ्न जरुरी छ ।

के हो पीसीआर परीक्षण

यदि कसैलाई कोरोनाको संक्रमणको शंका लागेमा सो व्यक्तिको घाँटीको स्वाबको नमूना संकलन गरिन्छ र त्यसलाई पीसीआर मेसिनमा परीक्षण गरिन्छ । यदि सो व्यक्तिबाट लिएको स्वाबको नमूनामा भाइरसको जेनेटिक म्याटेरियल वा जीन भेटियो भने त्यो अवस्थामा पीसीआर टेस्ट पोजेटिभ भएको र उक्त व्यक्ति कोरोना संक्रमित छ भनेर बुझ्नु पर्ने हुन्छ । यदि सो स्वाबमा भाइरसको जीन नभेटिएको खण्डमा पीसीआर टेस्ट नेगेटिभ भएको र उक्त व्यक्तिमा कोरोना संक्रमण छैन भनेर बुझ्नुपर्ने हुन्छ ।

यो टेस्ट गर्नलाई केही घण्टादेखि केही दिनसम्म लग्न सक्छ । घाँटीबाट लिइएको नमूनालाई जति छिटो ल्याबमा परीक्षण गरिन्छ त्यति नै सही रिजल्ट आउँछ । यदि स्वाबको नमूना ल्याबसम्म पुग्न ज्यादा समय लागेको खण्डमा नतिजा नेगेटिभ आउन सक्छ किनभने भाइरस राम्ररी फैलिनसकेको र त्यस अवस्थामा लिइएको नमूनामा भाइरसको जीन नाभेटिन सक्छ र त्यस अवस्थामा पनि फल्स नेगेटिभ रिजल्ट आउन सक्छ । तर यसको मतलब त्यो व्यक्ति कोरोना संक्रमित छैन भन्ने होइन ।

त्यसकारण स्वाबको नमूनालाई छिटो ल्याबमा पुर्याउनुपर्ने हुन्छ । अर्काे बुझ्नुपर्ने कुरा के छ भने हाम्रो नाकबाट, मुखबाट भाइरस छिरिसकेपछि त्यसलाई फैलिन केही समय लाग्छ । यदि हामीले संक्रमणको शंकामा शुरुवाती अवस्थामा नै स्वाबको नमूना लिएर परीक्षण गर्दा पनि रिपोर्ट नेगेटिभ आउन सक्छ । किनभने भाइरस राम्ररी फैलिइनसकेको हुन सक्छ ।

त्यस अवस्थामा लिएको नमूनामा भाइरसको जीन नभेटिन सक्छ । त्यस अवस्थामा पनि फल्स नेगेटिभ रिजल्ट आउन सक्छ । सो व्यक्ति कोरोना संक्रमित छैन भनेर रिपोर्टले गलत जानकारी दिन सक्छ । त्यसैले रिपोर्टका लागि सही समयमा नमूना संकलन आवश्यक हुन्छ ।

के हो आरडीटी परीक्षण
जब हाम्रो शरीरमा भाइरसको संक्रमण हुन्छ तब त्यस भाइरसका विरुद्ध लड्नको लागि हाम्रो शरीरले एन्टिबडी निकाल्छ जुन हाम्रो रगत परीक्षणबाट थाहा पाउन सकिन्छ । जसलाई हामी रगतमा एन्टीबडी छ कि छैन भनेर परीक्षण गर्ने विधि आरडीटी अर्थात् एन्टीबडी टेस्ट भन्छौँ । कुनै पनि भाइरसको संक्रमणपछि पहिलो हप्तामा निस्किने एन्टीबडीलाई आइजीएम एन्टीबडी र पछिल्लो दुईदेखि तीन हप्तापछि निस्किने एन्टीबडीलाई आईजीजी एन्टिबडी भनिन्छ ।

यदि कुनै पनि व्यक्तिलाई आरडीटी परीक्षण गर्दा आईजीएम एन्टिबडी पोजेटिभ देखिन्छ भने उक्त व्यक्तिलाई अहिले भाइरसको संक्रमण छ (Recent Infection ) भनेर बुझ्नुपर्छ । आईजीजी एन्टीबडी दुईदेखि तीन हप्ता पछाडिदेखि निस्किने र ५ देखि ६ महिनासम्म पनि हाम्रो रगतमा देखिन सक्छ । यदि आरडीटी परीक्षणमा आईजीजी पोजेटिभ देखिन्छ भने उक्त व्यक्तिलाई संक्रमण पहिले नै भएको थियो र बिस्तारै ठीक हुने अवस्थामा छ भन्ने बुझ्नुपर्छ । अझै पनि आईजीजी एन्टिबडी उसको रगतमा छ भन्ने बुझ्नुपर्छ ।

अहिले नेपालमा जुन कीटको प्रयोग भइरहेको छ त्यसले आईजीएम र आईजीजी एन्टीबडी देखाउँदैन । उक्त कीटले हाम्रो शरीरमा सो भाइरसविरुद्ध एन्टीबडी चाहिँ छ भन्ने मात्र जानकारी दिन्छ । यदि सो कीटबाट परीक्षण गर्दा रिजल्ट पोजेटिभ आएको खण्डमा संक्रमण अहिले छ वा संक्रमण भएर निको भइसकेको हो भन्ने जानकारी दिँदैन । कनफरमेट्री टेस्ट (Confirmatory test)   को लागि हामीले पीसीआर टेस्ट गर्नैपर्ने हुन्छ ।

आरडीटीमा पोजेटिभ, पीसीआरमा नेगेटिभ कसरी हुन्छ ?

माथि उल्लेख भएअनुसार हामीले प्रयोग गरिरहेको आरडीटी कीटले हाम्रो शरीरमा भाइरसविरुद्ध एन्टीबडी अझै रहेको र उक्त एन्टीबडी ५ देखि ६ महिनासम्म पनि रहने हुनाले पहिले नै संक्रमण भएर निको भइसकेको व्यक्तिमा पनि आरडीटी टेस्ट पोजेटिभ आउन सक्छ ।

उक्त व्यक्तिको पीसीआर विधिबाट स्वाब परीक्षण गर्दा नेगेटिभ रिपोर्ट आउँछ भने उक्त व्यक्ति अहिले कोरोना संक्रमित छैन । तर सो भाइरसविरुद्ध अझै एन्टीबडी शरीरमा छ भनेर बुझ्नुपर्ने हुन्छ । संक्रमण नभएको व्यक्तिमा पनि आरडीटी टेस्ट पोजेटिभ आएको खण्डमा त्यस अवस्थालाई आरडीटी फल्स पोजेटिभ भनिन्छ ।

आरडीटीमा नेगेटिभ, पीसीआरमा पोजेटिभ कसरी हुन्छ ?
हाम्रो शरीरमा भाइरस छिरेपछि सो भाइरसविरुद्ध लड्न एन्टीबडी निस्किन ७ देखि १० दिनको समय लग्छ । यदि कुनै शंकास्पद व्यक्तिको शुरुवाती अवस्थामा आरडीटी टेस्ट गर्दा नेगेटिभ रिपोर्ट आउँछ तर लक्षणहरु कोरोनासँग मिल्दोजुल्दो छ भने त्यस्तो आवस्थामा पीसीआर विधिद्वारा स्वाबको नमूना परीक्षण गर्नुपर्ने हुन्छ ।

यदि पीसीआरमा रिजल्ट पोजेटिभ आएको खण्डमा आरडीटीमा नेगेटिभ देखिए पनि उक्त व्यक्ति कोरोना संक्रमित छ भनेर बुझ्नुपर्छ । शुरुवाती अवस्थामा भाइरसविरुद्ध एन्टीबडी बनिनसकेकाले आरडीटी परीक्षणमा एन्टीबडी नदेखिएको र रिजल्ट नेगेटिभ आएको हो । आरडीटीमा नेगेटिभ आए पनि पीसीआरद्वारा सो व्यक्ति संक्रमित हो भनेर देखाइसकेकाले यस्तो अवस्थालाई आरडीटी फल्स नेगेटिभ RDT false Negative   भनिन्छ ।

माथिको दुई उदाहरणले के देखाउँछ भने हामीले कोरोनाको परीक्षण गर्दा एन्टीबडी टेस्टमा भर पर्न सक्दैनौँ र निश्चित हुनको लागि पीसीआर विधिद्वारा स्वाब परीक्षण गर्नुको विकल्प छैन ।

हामीभन्दा विकसित र स्वास्थ्य क्षेत्रमा सबल भएका राष्ट्रहरुलाई पनि कोरोना संक्रमणविरुद्ध लड्न हम्मेहम्मे परिरहेको छ । यस्तो बेला हाम्रोजस्तो गरीब मुलुक जहाँ ती देशहरुमा जस्तो सेवा सुविधा छैन त्यहाँ यो भाइरसको संक्रमण त्यसरी नै फैलिएको खण्डमा हामीसँग केही उपाय हुनेछैन । अहिलेसम्म केही बिग्रिएको छैन । लकडाउनको पालना गरौँ, अत्यावश्यक कामबाहेक बाहिर ननिस्कौँ, इमर्जेन्सी अवस्थामाबाहेक अरु अवस्थामा अस्पताल नजाऔँ ।

‘तबसम्म कोरोना भाइरस तपाईंको घरमा छिर्दैन जबसम्म बहिरबाट भाइरस लिएर तपाईं घरमा छिर्नुहुन्न ।’ त्यही भएर बाहिर निस्किँदा मास्कको प्रयोग गरौँ र बाहिरबाट घर आउँदा साबुनपानीले राम्ररी हात धोएर मात्र आफ्नो घरमा प्रवेश गरौँ ।