वाचनप्रवीण दीनबन्धु पोखरेल पूर्वीय र पाश्चात्य दुवै दर्शनमा ज्ञान भएका व्यक्ति हुन् । सरल र सरस भाषामा सङ्गीतको साथमा देशविदेशमा श्रीमद्भागवतका कथा सुनाई स्रोतालाई मुग्ध पार्ने क्षमता भएका उनी पाश्चात्य दर्शनका अध्येता पनि हुन् । धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ संस्कृत भाषामा दख्खल राख्ने उनी अङ्ग्रेजी र विज्ञान विषयका पनि विद्यार्थी हुन् । उनीसँग निष्पक्ष खबरले धर्म, संस्कृति, पर्यटनलगायतका विषयमा गरेको वार्तालापको सम्पादित अंश यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ ।

धर्म भनेको के हो ?
सामान्य अर्थमा धर्म भनेको धारण गर्नु हो । सत्वस्तु धारण गर्नु पनि धर्म हो । कुनै पनि प्राणीले जन्मसिद्ध गुण वा स्वभाव लिएर आएको हुन्छ त्यो पनि धर्म हो । जस्तै गाईले घाँस खान्छ, बाघले मासु खान्छ । गाईले घाँस नखाएर मासु खायो भने गाईको धर्म भएन । यसरी धर्मलाई प्रकृतिजन्य स्वभाव वा गुणलाई लिनुपर्छ । यो प्राकृतिक धर्म हो ।

अर्काे मानवीय धर्म हुन्छ । मानवीय धर्म भनेको दया, करुणा, प्रेम इत्यादि हो । मानवीय धर्म एउटै हुन्छ । मानिस जहाँ रहे पनि एउटै स्वभाव हुन्छ । अहिले चाहिँ मानव निर्मित विचार र दर्शनलाई पनि धर्म भन्ने गरेको पाइन्छ ।

वैदिक धर्म र सनातन धर्ममा के फरक छ ?
वेदबाट प्रतिपादित सिद्धान्तलाई अवलम्बन गर्ने धर्मलाई वैदिक धर्म भनिएको हो । सनातनको अर्थ चाहिँ ३ ओटा हुन्छ । सबैभन्दा जेठो पनि सनातन हो । पहिलेदेखि चलिआएकोलाई पनि सनातन भनिन्छ । प्रारम्भ र अन्त थाहा नभएको र निरन्तर चलिरहने प्रक्रियालाई पनि सनातन भनिन्छ । विश्वमा एक मात्र सनातन धर्म र वेदले प्रतिपादन गरेको धर्म हिन्दू धर्म हो । त्यसैले यसलाई वैदिक सनातन धर्म पनि भनिन्छ ।

धर्मभित्र हुने सम्प्रदाय चाहिँ के हो ?
प्रकृतिले हामीलाई ५ ओटा ज्ञानेन्द्रिय दिएको छ जसबाट हामी ज्ञान आर्जन गर्छौँ । त्यस्तै, परब्रह्म प्राप्तिका लागि हामीलाई ५ ओटा मार्ग दिइएको छ । ती ५ मार्ग (पञ्च आयान अर्थात् पाञ्चायन) बाट परब्रह्ममा पुग्न सक्छाँैँ । ती मार्गलाई नै हामी पाञ्चायन भनी पूजा गर्ने गर्दछौँ ।

जसरी हामी काठमाडौं जाँदा कोही उडेर जान्छौँ, कोही गुडेर जान्छौँ र कोही हिँडेर जाँदा पनि पुग्छौँ । त्यसैगरी, परब्रह्ममा पुग्ने मार्गलाई नै पाञ्चायन भनिएको हो । जसरी गए पनि परब्रह्म प्राप्ति हुने विश्वासमा ती मार्ग अवलम्बन गरिन्छ ।

पाञ्चायनमा गणेश, सूर्य, देवी, शिव र विष्णुलाई मान्ने गरिन्छ । गणेशलाई मान्ने गाणपत्य, शिवलाई मान्ने शैव, विष्णुलाई मान्नेहरू वैष्णव, सूर्यलाई मान्ने सौरमार्गी भए । सौरमार्गीमा गायत्री परिवारलगायत छन् । देवी अर्थात् शक्तिलाई मान्नेहरू शाक्त भए । सबै मार्गको गन्तव्य परब्रह्म प्राप्ति गर्नु नै हो ।

यी मार्गभित्र पनि व्यक्तिद्वारा प्रतिपादित सिद्धान्त र मत पाइन्छ । वैष्णव मार्गमा निम्बार्क, रामानुज आदि उपमार्ग पाइन्छ । सबै मार्गमा यस्तो उपमार्ग पाइन्छ । त्यसैले धेरै मार्ग, उपमार्ग, सम्प्रदाय आदिमा हिन्दू धर्म विभक्त भएजस्तो देखिए पनि गन्तव्य भने एउटै हो ।

त्यसो हो भने सनातन धर्म मान्नेले सबै मार्गको अवलम्बन गर्छन् त ?
सनातन धर्म मान्नेले सबै मार्गको अवलम्बन गरेको हुन्छ । त्यसैले त हामी पाञ्चायन पूजा गर्दछौँ । यो चाहिँ साकार रुप हो । परब्रह्म निर्गुण र निराकार छ त्यसैले जुन मार्ग अवलम्बन गर्दा पनि हुन्छ । त्यसैले वेदमा यसलाई ‘अहं ब्रह्मास्मि’ भनियो ।

ब्रह्म भनेको व्याप्त हो जुन शून्य हुन्छ । निर्गुण, निराकार हुन्छ । त्यो नै संसारमा सबैभन्दा शक्तिशाली पनि छ ।

अहिलेको विज्ञानको क्वान्टम फिजिक्सले पनि सबै वस्तु शून्यमा जान्छ भन्ने मानेको छ । शून्यमा शक्ति छ भन्ने मानेको छ । गड पार्टिकल भनेर विज्ञानले पनि नाम दिइसकेको छ । यसरी पूर्वीय दर्शनले जसरी ब्रह्मलाई मानेर त्यसलाई परमात्मा, ईश्वर आदि नाम दिएको छ त्यसरी नै विज्ञानले पनि मानेको छ ।

अहिले हिन्दू धर्मप्रति पश्चिमी देशका मानिस आकर्षित हुँदैछन्, फेरि हिन्दू धर्मावलम्बी पनि ठूलो मात्रामा क्रिश्चियन भइरहेका छन् । यस्तो किन हुँदैछ ?
अमेरिकाको वेस्ट भर्जिनियामा भारतको वृन्दावनभन्दा ठूलो वृन्दावन छ जसको नाम आनन्द वृन्दावन छ । बेलायतमा धेरै गोरे पुजारी छन् । युरोपमा भएका मेरा केही पश्चिमी मूलका साथीले भनेको आँकडा अनुसार ५ प्रतिशत युरोपेली हिन्दू भइसकेका छन् । अहिले हिन्दू धर्मको पवित्र ग्रन्थ गीतालाई बेल्जियम र नेदरल्याण्डले राष्ट्रिय ग्रन्थको रूपमा मान्यता दिएका छन् । गीता ग्रन्थ वेदव्यासले नेपालमा बसेर लेखेका हुन् । नेपालमा लेखिएको सो ग्रन्थलाई उनीहरूले राष्ट्रिय ग्रन्थ मानेका छन् ।

अक्सफोर्ड युनिभर्सिटीको भित्तामा संस्कृत श्लोक लेखिएका छन् । जर्मनीमा १० ओटा विश्वविद्यालय संस्कृत नाममा खोलिएका छन् । अमेरिकाको हार्बर्ड विश्वविद्यालयमा अहिले संस्कृत भाषा पढाइ हुन्छ । गुगल सर्च गरेर हेर्नुहोस् नासाका वैज्ञानिकहरू संस्कृत पढ्न थालेका छन् ।

अहिले लिसनिङ कम्प्युटर भन्ने प्रविधि आएको छ । त्यो प्रविधिमार्फत् सुनेर नै कम्प्युटरले लेख्न सक्छ । त्यो प्रविधिमा संस्कृत भाषाबाहेक सबै भाषा फेल भए । संस्कृतका शब्द, श्लोक र उच्चारणलाई त्यसले ब्रह्माण्डबाट जस्ताको तस्तै कपी गर्न सक्यो । संस्कृत भाषा विश्वको वैज्ञानिक भाषा भनेर पुष्टि भएको छ । संस्कृत भाषाका आधारमा लेखिएका ग्रन्थ र संस्कृत भाषाको आधारमा चलेको हिन्दू धर्मले विश्वव्यापी जागरण ल्याउन थालेको छ ।

ल्याटिन अमेरिकाको अर्जेन्टिना र चिलीतर्फ पनि यसको व्यापक मात्रामा प्रभाव परेको छ । अफ्रिकनहरू पनि संस्कृत भाषाप्रति आकर्षित भइरहेका छन् । उनीहरू बुझेर लागे ।

मेरै एउटा घटना भन्छु । अष्ट्रेलियाको ओलङ्गनमा एउटा व्यक्तिले घरमा पूजा गरेर बसेको, मन्दिर बनाएको देखेँ । त्यसपछि मैले उसलाई धर्म परिवर्तन गर्नुको कारण सोधेँ । ‘ह्वाइ डिड यु कन्भर्ट योर रिलिजन भनेर प्रश्न सोध्दा उसले ‘क्रिश्चियानिटी इज नट रिलिजन इट इज ओन्ली चाइल्ड किड्स ।’ अर्थात् क्रिश्चियानिटी धर्म होइन त्यहाँ बच्चालाई यसो नगर, उसो नगर भनेर सामान्य सिकाइने पाठजस्तो हो । त्यहाँ परमात्मा बोध गर्ने उपाय सरल भाषामा बताइएको छैन । त्यो नपाएपछि म हिन्दू बनेँ भनेको थियो ।

नेपाल बुद्धको देश हो, वेदको देश हो । वेद र बुद्ध अहिले विश्वव्यापी भएको छ । वेदको योग र बुद्धको ध्यान अर्थात् योग र मेडिटेसन भनेपछि मान्छे अहिले चर्च जान छाडेका छन् । ‘ह्वाइ गो टु चर्च, आइ कान्ट फाइन्ड एनिथिङ फर्म चर्च’ भन्न थालेका छन् । चर्चमा मैले केही पाइनँ योगा र मेडिटेसनबाट मैले साइन्स पाएँ भन्न थालेका छन् ।

योगा र मेडिटेसन नेपालमा जन्मिएको हो । अहिले विश्वव्यापी भएको छ । भारतले शालिग्राम हाम्रो हो भन्छ र बेच्छ तर शालिग्राम नेपालको कालीगण्डकी नदीमा मात्रै पाइन्छ । जुन नदी दामोदर कुण्डबाट बगेर आएको छ । नेपाल शालिग्रामको पनि देश हो । वेद, बुद्ध र शालिग्राम नै अहिले विदेशले हाम्रो हो भनिरहेको छ । यसलाई उजागर गर्न जरुरी छ । पूर्वीय दर्शन र वैदिक धर्मको उत्पत्तिस्थल नेपाल हो र नेपालले विश्वलाई नै नेतृत्व गरिरहेको आभास हामी पाउँछौँ ।

पश्चिमाहरू हिन्दू धर्मप्रति आकर्षित हुनुको कारण पछि गएर हिन्दू धर्मप्रति नै प्रहार गर्नलाई हो जस्तो ठान्नुभएको छ कि छैन ?
म त्यसरी बुझ्दिनँ । उनीहरू हामीले भन्दा राम्ररी श्लोक उच्चारण गर्छन् । रसियामा लगभग १ करोड मानिस हिन्दू भइसकेका छन् त्यहाँ १४ करोडभन्दा बढी जनसङ्ख्या छ । ठाउँठाउँमा खोलिएका मन्दिर, हरेकृष्ण हरेराम भन्दै गरेको कीर्तन र संस्कृत तथा हिन्दू धर्ममा उनीहरूले पाएको जीवन, विज्ञान र अध्यात्म हेर्दा मैले त्यसलाई सकारात्मक रूपमा लिएको छु ।

त्यसो भए नेपालीहरू हिन्दू धर्म त्यागी क्रिश्चियन धर्मप्रति किन आकर्षित भइरहेका छन् ?
यसका केही कारण छन् । सबैभन्दा ठूलो कमजोरी हाम्रो हो । हामी पण्डितहरू बढी कर्मकाण्डी भयाँै । संस्कृत भाषा र ज्ञानलाई जीवनवृत्तिको आधारमात्रै बनाइयो । यहाँको दर्शन, विज्ञान र व्यवहारलाई समाजमा प्रस्फुटित गर्न सकेनौँ । जसले गर्दा यो विश्वसनीय हुन सकेन ।

अर्काे कारण भनेको हामीले जातिगत कुरा बढी ग¥यौँ । शास्त्रमा कहीँ उल्लेख नभएको छुवाछुतको कुरामा रुमल्लियौँ । वेद, पुराण, शास्त्रमा यस्तो विभेद कहीँ छैन, पछि कसैले लेखेकोलाई नै स्थापित ग¥यौँ । यो विकृतिलाई हामीले चिर्न सकेनाँै र धर्मले नै विभेद गरेजस्तो गरी त्यसलाई संस्थागत बनाइदियौँ । दलित भनिएको जातिको घरमा गएर पूजा नगर्ने गरेपछि त्यो जातिले बिस्तारै अपहेलित महसुुस गरी हिन्दू धर्ममा तिरस्कृत भएको महसुस गरी क्रिश्चियन धर्म अपनाएका हुन् ।

पछिल्लो समय धर्म परिवर्तनको नाममा पैसाको खोलो बगेको छ । मानिसको काम छैन, व्यापार व्यवसाय केही छैन तर बाइबल बाँडेकै भरमा महिनामा लाखौँ कमाउने व्यक्ति नेपालमा छन् । आर्थिक प्रलोभनमा पारी धर्म परिवर्तन गराएको पाइन्छ ।

हामी केही खुला पनि भयौँ । बुझेर कोही पनि क्रिश्चियन भएको छैन । बाइबल पढेर, बाइबलबाट प्रभावित भएर धर्म परिवर्तन गर्ने १ जना मानिस पनि छैन । बाइबल मैले पनि पढेको छु । त्यहाँ मैले धेरै त्रुटि पाएँ । कहाँ प्रहार गर्दा यहाँको राष्ट्रियता, संस्कृति खलबलिन्छ भनी एउटा गिरोह नै मिसनको रुपमा लागेको मैले बुझेको छु । ३÷४ ओटा कारणले गर्दा हिन्दू धर्म त्यागी क्रिश्चियन धर्ममा लागेको पाइन्छ ।

हिन्दू धर्मले नारीलाई पनि विभेद गरेको छ भन्ने आवाज सुनिन्छ नि ?
होइन । नारीलाई विभेद गरेको छैन । हामी लक्ष्मी नभनी नारायण भन्दैनौँ, सीता नभनी राम भन्दैनौँ, राधा नभनी कृष्ण भन्दैनौँ । देवीभागवत् छ, कालिका उपपुराण छ । नारीलाई शक्तिको रूपमा लिइएको छ । अर्थको प्रधान लक्ष्मी, बुद्धिको प्रधान सावित्री, ज्ञानको प्रधान सरस्वती, प्रेमको प्रधान राधा, शक्तिको प्रधान दुर्गा भनेर हामी मान्छौँ । नारीलाई यसरी सम्मान गरिएको छ । कुरान र बाइबल पढ्नुहोस् त त्यहाँ नारीलाई मान्छे नै होइन भनेको छ । नारीको सम्मान हुने ठाउँमा देवता रमाउँछन् भनेर हाम्रोमा भनिएको छ ।

बेलाबेलामा पर्व सुधारको आवाज पनि उठ्छ । ०७७ सालको असोजमा भएको अधिक मासलाई हटाउनुपर्छ भन्ने आवाज उठ्छ, पर्व सुधार भनेको के हो ?
ज्योतिषको बारेमा मजस्ता अल्पज्ञले केही भन्न सकिँदैन । मेरो बिहङ्गम बुझाइ छैन । म ज्योतिषको विद्यार्थी होइन । हाम्रो ज्योतिषशास्त्रले शतप्रतिशत खगोलीय पिण्डको अध्ययन गर्छ । यो दिन यति बजेर यति मिनेट यति सेकेण्ड जाँदा ग्रहण लाग्छ भनेको बेला ग्रहण लागेको हुन्छ । त्यसैबाट ज्योतिषशास्त्र कति विश्वसनीय छ भन्ने थाहा हुन्छ । ज्योतिषशास्त्रको विश्वसनीयतामाथि प्रहार हुन थालेको हो कि जस्तो लाग्छ ।

हजुर अङ्ग्रेजी विषयको विद्यार्थी भए पनि संस्कृत भाषाप्रति कसरी आकर्षित हुनुभयो ?
मेरो संस्कृत अध्ययन पहिल्यै थियो । पारिवारिक पृष्ठभूमि त्यही थियो । पछि म अलि बढी संस्कृत भाषातर्फ लागेँ स्वाभाविक हो ।

म सानोमा विज्ञान पढेको मान्छे । अङ्ग्रेजीमा एमए गरेको मान्छे तर संस्कृतमा जीवन पाएँ । जसको प्रेरणा मेरो पिताजी नै हो । त्यसपछि मेरो इच्छा पनि हो ।

जब म यसभित्र घोत्लिएँ त्यसपछि आधिकारिक विद्यालयमा गरेको ज्ञानभन्दा बढी ज्ञान मैले यहाँ पाएँ र म यसप्रति नै आकर्षित भएर लागिरहेको छु । जीवन, जगत र परमात्मालाई बुझ्ने अवसर पाएँ ।

धर्ममा राजनीति किन हुन्छ ? नेपाललाई धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र घोषणा गर्न आवश्यक थियो कि थिएन ?
धर्ममा राजनीति नहोस् तर राजनीतिमा धर्म होस् भन्ने मेरो चाहना हो । एक जना पश्चिमा दार्शनिकले भनेका छन्, ‘पोलिटिक विदाउट स्पेसिलिजम इज ह्याण्डिक्याप ।’ धर्मबिनाको राजनीति अपाङ्ग हुन्छ । धर्म भनेको आफैँभित्रको जागरण हो । धर्म भनेर हिन्दू, बौद्ध, शिख, जैन आदि भन्न खोजेको होइन । जागृतिबिना कुनै पनि काम सम्पन्न हुन सक्दैन । एउटा पत्रकारलाई पनि जागृति चाहिन्छ, पण्डितलाई पनि चाहिन्छ र राजनीतिकर्मीलाई पनि चाहिन्छ । जागृति भनेको आन्तरिक ऊर्जा हो । त्यसैले उसलाई सफल बनाउँछ, ऊर्जाले गरिएको राजनीति सफल हुन्छ ।

हाम्रोमा प्रकृतिजन्य बोन धर्म थियो, किरात धर्म र बौद्ध धर्म प्रकृतिपूजक हुन् । वेदको जन्म नेपालमा भयो । वेद, वैदिक धर्म, प्रकृतिजन्य बोन, बौद्ध र किरात धर्मलाई ओमकार परिवारभित्र राखेर ओमकारसापेक्ष राष्ट्र घोषणा गरेको भए धेरै राम्रो हुन्थ्यो । के रहेछ ओमकारसापेक्ष भनेको भनेर अध्ययन गर्नको लागि विदेशबाट मानिस आउँथे ।

विश्वको एक मात्र यहुदी राष्ट्र बेथलियममा येशु ख्रीष्टको जन्म भएको स्थल भनेर हेर्न विश्वबाट २\३ करोड मानिस बर्सेनी जान्छन् । वेदको जन्म भएको, बुद्धको जन्म भएको र प्रकृतिपूजकको जन्म भएको स्थल नेपाल भनेर लबिङ गर्न पाए नेपालको समृद्धि हुन्थ्यो । निरपेक्ष राखेर के फाइदा ?

त्यसैले हिन्दू सापेक्ष भन्दा ओमकारसापेक्ष बनाउनुपर्छ । हिन्दू, बौद्ध, बोन, किरात सबै धर्मावलम्बीले ओमकार मान्छन् । यसले राष्ट्रलाई फाइदा पुग्नुका साथै विश्वमा पहिचान पनि बन्छ । विश्वका मानिस अध्ययन गर्न आउँछन् । आफ्नो पहिचानका लागि पनि यसो गर्नुपर्छ भन्ने मेरो व्यक्तिगत धारणा हो ।

अर्थ सङ्कलनको लागि पुराण लगाउँदा धेरै रकम सङ्कलन हुन्छ तर त्यही उद्देश्य राखेर पुराणबिना सहयोग माग्दा कम रकम सङ्कलन हुन्छ, आस्थाका कारणले यस्तो भएको हो वा के हो ?
आस्थाले गरिएको चीज अलि सफल, अलि दिगो, अलि व्यापक र अलि फराकिलो हुन्छ । विद्यालय बनाउनुप¥यो भने चन्दा सङ्कलन हुँदैन । तर आस्थासँग जोडेर महायज्ञ वा पुराणको आयोजना ग¥यो भने धरै रकम सङ्कलन हुन्छ । नेपालीहरूमा आस्था अझै पनि छ । आस्थालाई गलत तरिकाले परिभाषित गरी प्रयोग गर्न हुँदैन ।

यही कुरालाई बुझेर नारायण गुरु (मेरा पिताजी)ले आस्थालाई समृद्धिसँग जोडेर सहयोग सङ्कलन गर्ने अभियान चलाउनुभयो । दानलाई सामाजिक हितमा लगाउने कामको थालनी गर्नुभयो । आस्थामा प्रेम भरेर समाजको समृद्धि गर्ने यो सफल पक्ष हो । अध्यात्मलाई जगाएर सामाजिक समृद्धि गर्न यसले सहयोग गरेको छ ।

अध्यात्मवाद र भौतिकवाद दुवै आवश्यक छ । आध्यात्मिकताको अन्धतामा मात्रै पनि हामी अघि बढ्नु हुँदैन । त्यसो गरियो भने त्यो जडता हुन्छ । भौतिकताको मात्रै विश्वासमा लाग्दा पनि त्यसले सामाजिक सम्बन्ध खल्बल्याउँछ । समाजलाई सन्तुलन गर्न आध्यात्मिकता र भौतिकता दुवै आवश्यक पर्छ ।

नेपालमा धार्मिक पर्यटक तान्नलाई हिन्दू र बौद्ध धर्मावलम्बीले कस्तो नीति लिनुपर्ला ?
सबभन्दा गहन प्रश्न हो यो । यहाँ किरात संस्कृति पनि छ । हिमालमा बोन संस्कृति पनि छ ।
नेपालमा पाथीभरा धाम छ, चतराधाम छ । हलेसी महादेव धाम छ, पशुपतिनाथ छ । मुक्तिनाथ छ ।

हाम्रो छिमेकी मुलुकमा झण्डै १ अर्बको सङ्ख्यामा हिन्दू छन् । विश्वमा डेढ अर्ब जनसङ्ख्या हिन्दूको छ । सवा अर्ब बौद्धमार्गी छन् । झण्डै ४ अर्ब अर्थात् विश्वको जनसङ्ख्याको ४० प्रतिशत जनसङ्ख्याको आस्थाको पुञ्ज नेपाल हो । हाम्रो देशको संस्कृतिलाई उजागर गर्न सकिएको छैन ।

पर्वतारोहण वा पर्या पर्यटनलाई मात्रै पर्यटनको रुपमा बुझ्नुहुँदैन । हिमाल हेर्न मात्रै पर्यटक आउँदैनन् । एक पटक हिमाल हेरेको पर्यटक अर्काे पटक फेरि त्यही हिमाल हेर्न आउँछ भन्न सकिँदैन । विश्व समुदाय तान्नका लागि यसका आयामहरू अलि फराकिलो बनाउनुपर्छ । ती आयाममध्ये धार्मिक पर्यटक सबभन्दा ठूलो आयाम हो । आध्यात्मिक पर्यटकमार्फत् नेपालको पर्यटन विकास गर्न सकिन्छ । हिमालले तान्ने भन्दा धेरै पर्यटक अध्यात्ममार्फत् तान्न सकिन्छ ।

काठमाडौंमा नेवारको आफ्नै संस्कृति छ । पूर्व आउनुभयो भने यहाँ लिम्बूको धान नाच छ, राईको चण्डी नाच छ । पश्चिमतिर जानुभयो भने मगरको कौरा छ, गुरुङहरूको सोरठी छ । सुदूर पश्चिममा जानुभयो देउडा नाच छ । तल थारुहरूको आफ्नै झ्याम्टा नाच छ । अन्य धेरै नाच छन् । सतार, धिमाल, मेचे, कोचेको पूर्वतिर आफ्नै नाच छ । संस्कृति, आस्था, धर्म, विश्वास र पूर्वीय दर्शनको उपयोग गरी पर्यटक तान्न सकिन्छ । कालान्तरसम्म पर्यटक आउने बाटो बन्न सक्छ ।

पर्वतारोहण र पर्या पर्यटन मात्रै पर्यटन होइन । आध्यात्मिक, सांस्कृतिक तथा धार्मिक पनि पर्यटक हुन् ।

नेपालमा धेरै धार्मिक स्थल हुँदाहुँदै पनि र भारतका तीर्थस्थल भन्दा नेपालका तीर्थस्थलको बढी महत्व हुँदाहुँदै पनि किन धेरै नेपालीहरू तीर्थाटनको लागि भारतमा जान्छन्, उनीहरूलाई नेपालमै रोक्न सकिँदैन ?
खप्तड बाबा भारतीय नागरिक, नेपालमा आएर तपस्या गर्नुभयो । उहाँले भन्नुभएको छ, ‘आई गट ह्युमन लिभिङ पिस इन नेपाल ।’ साँच्चिकै परमानन्द पाएँ भन्नुभयो । शिवपुरी बाबा भारतमा जन्मिनुभयो, नेपालमा आएर तपस्या गर्नुभयो । सिद्ध हुनुभयो । जीवनसिद्ध महापुरुष बन्नुभयो । हुन त भारतमा पनि यस्तो ठाउँ छैन भन्न खोजेको होइन ।

पश्चिमाहरूले गड लिभ्स इन हिमालय भन्ने किताब लेखेका छन् । शिवले हिमाल किन रोज्नुभयो ? पर्वतकी छोरी पार्वतीलाई किन सान्निध्यमा राख्नुभयो ? वास्तवमा नेपाल आध्यात्मिक स्थलको केन्द्र हो । यसलाई हामीले उजागर गर्न सकेनौँ । पछि केही लेखहरू हरिद्वारलाई महत्व दिएर लेखियो । बद्री र केदारको महत्व दिएर लेख आए । त्यसैको प्रभावमा परेर नेपाली लाखौँ खर्च गरेर मुक्तिको खातिर ती तीर्थस्थल जान थाले । त्यहाँ पुगेपछि मुक्ति पाइन्छ भन्ने विश्वास छ । हामीले हाम्रा मठमन्दिरको उजागर गर्न सकेनौँ ।

पूर्वमा अहिले बालसन्त गुरुले यहाँका तीर्थको उजागर गर्न ठूलो भूमिका खेल्नुभएको छ । हुन त अरुले पनि गरिरहनुभएको होला तर उहाँले बोलेको मैले सुनेको छु । हाम्रा पूर्वीय स्थललाई आध्यात्मिक साधनास्थल बनाउन उहाँ लागिपर्नु भएको छ ।

चतरा, दन्तकाली, पाथीभरा, हलेसी, मुक्तिनाथ आदिको उजागर गर्न सके नेपाल धार्मिक आस्थाको पुञ्ज बन्न सक्ने ठूलो सम्भावना छ । नेपालीहरूले नेपाललाई आस्थाको पुञ्ज बनाउन नसके कसरी नेपालको समृद्धि हुन्छ । यो कार्यमा हामी नलागे को लाग्ने ? यो अभियानमा जुट्न सबैमा म अनुरोध गर्दछु ।

नेपाली हिन्दूलाई स्वदेशमै रोक्न र विदेशी धार्मिक पर्यटकलाई नेपाल ल्याउन के गर्नुपर्ला ?
हामी काम गर्दैछाँै । काठमाडौंको नागार्जुन नगरपालिकाको वडा नम्बर ७ मा चारधाम बनाउन लागिएको छ । नेपालबाट विदेशिइरहेको रकम रोक्न सो आध्यात्मिक केन्द्र र चारधाम बनाउन लागिएको हो । बद्रीनाथ, केदारनाथ जाँदा धेरैको ज्यान पनि गएको छ । नेपालको महिमा उजागर गरी नेपाललाई आध्यात्मिक केन्द्र बनाउन, आध्यात्मिक पर्यटक भित्र्याउन र नेपालप्रति विश्वको ध्यान आकर्षित गर्न सो आध्यात्मिक केन्द्र र धाम बनाउन लागिएको हो ।

त्यो धाम कस्तो हुनेछ, हालसम्म केकस्ता काम भएका छन् धाम निर्माणका लागि ?
माधव नेपाल प्रधानमन्त्री हुँदा २०६७ सालमा मन्त्री परिषद्को निर्णयबाट २४ रोपनी जग्गा प्राप्त भयो । २२ रोपनी जग्गामा काम भइरहेको छ ।

केपी ओली प्रधानमन्त्री हुँदा २०७२ सालमा त्यसको शिलान्यास भयो । अहिले त्यहाँ काम भइरहेको छ । प्रदेश सरकारले पनि सहयोग गरेको छ । भक्तजनको दान पनि आइरहेको छ । अहिले लगभग १० करोड खर्च भइसकेको छ ।

अन्त्यमा के भन्न चाहनुहुन्छ ?
हामी हाम्रो स्वधर्म, स्वसंस्कृति र स्वविचार, स्वभाषा, स्वआदर्शलाई लिएर अघि बढौँ । परधर्म, परविचार, परसंस्कृति पनि बुझौँ, तर आफ्नोपन नभुलौँ ।